Auschwitz
Je zag het reeds aan de documentaire die ik postte: mijn volgend onderwerp is Auschwitz. Ik besloot een kleine test te doen in mijn omgeving en wat mensen rondom mij te vragen: “Wat is Auschwitz?”. Zowel mijn moeder als buurvrouw moesten mij ontgoochelen, ze hadden geen idee. Ik besloot een bezoek te brengen aan mijn opa, die vroeger nog in Duitsland werkte. “ Velen gingen naar Duitsland, maar keerden nooit meer terug. Van Joden weet ik niets af, wij moesten er gaan werken.” Verbaasd keek ik hem aan: “Hoe? Weet je dan niets van al die Joden die uitgeroeid werden?”. “Nee, dat heeft niemand ons verteld.”. Maar hoe kan je niet weten wat er gebeurde in de wereld waarin je leeft? Uiteraard moest ik toegeven dat en nu een pak meer communicatiemiddelen zijn dan toen. Ek gezin heeft namelijk een televisie en internet.
Toch vond ik het vreemd dat mensen zoals mijn mama en buurvrouw hier niets van wisten. Net hierdoor wou ik me verdiepen in het onderwerp. Want hoewel het aanbod op de markt qua films, boeken en musea rond de holocaust nog nooit zo groot was, is een groot deel van de bevolking zich nog steeds niet bewust van wat er zich afspeelde in de gruwelkampen zoals Auschwitz. Waarom dit belangrijk is? Ik geloof dat deze kennis een grote bijdrage is aan de persoonsontwikkeling van een leerling. Bovendien spreken we hier niet over een ver-van-mijn-bed-show. Ook zij worden dagelijks geconfronteerd met uitsluiting en door onze multiculturele samenleving misschien zelfs racisme. Het is belangrijk dat ze beseffen waar een extreme houding kan toe leiden.
Zelf stel ik me ook nog vragen. Want hoewel ik weet dat vele Joden en andere mensen stierven, vraag ik me nog steeds af waarom. Hoe kan een nazi een kamp binnenstappen en geloven dat wat hij doet juist is? Hoe is dit kunnen gebeuren? Ik ga in deze blog op zoek naar wat er achter de holocaust zit.
Inlezing
Gewapend met mijn boek ‘Is dit een mens?’ ga ik op pad. Maar voor ik de eerste pagina kan openslaan, heb ik wat achtergrondkennis nodig. Je kan namelijk niet beginnen in het midden van een verhaal! Ik ga op onderzoek en stel me de vragen: “Hoe is het allemaal begonnen?”, “Wat was de holocaust?”, “Wat was de rol van kampen zoals Auschwitz?” en “Hoe kon het zover komen?”.
1 Hoe is het allemaal begonnen?
De naam Adolf Hitler klinkt iedereen bekend in de oren. ‘Als ik aan de macht kom, is het uitroeien van joden mijn eerste en belangrijkste taak’, deelde Hitler al in 1919 mee aan journalist Josef Hell.
Hitler vocht mee in het Duitse leger tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het werd al bevestigd dat hij zwaar gehavend uit de strijd kwam. Dokter Johan Jambor redde Hilters leven, iets waar hij later in zijn leven verschrikkelijke nachtmerries door kreeg. Hij vond Hitler (a.k.a ‘De roeper’) na1 van de zwaarste veldslagen. Zijn buik en benen zaten onder het bloed en hij miste een teelbal. Hoewel dit eerst jarenlang afgedaan werd als oorlogspropaganda, werd het onlangs bevestigd in een officieel Duits rapport. De Britten hadden het dus toch aan het juiste eind toen ze op weg naar het front volgend liedje zongen: "Hitler has only got one ball, the other is in the Albert Hall. His mother, the dirty b****r, cut it off when he was small.".
Na de oorlog richtte Hilter zijn eigen partij op, de NSDAP. Het is niet verwonderlijk dat deze partij draaide rond antisemitisme en antiziganisme (tegen zigeuners). In Duitsland was er sprake van een economische crisis. De bevolking kreeg het steeds moeilijker om rond te komen. De haat tegen Joden werd steeds groter en groter, aangezien die zich vaak in de bankiers- en zakenwereld bevonden.
De NSDAP speelde hierop in en begon met grootschalige propaganda tegen Joden. Posters, films,… joden werden voorgesteld als Satan, valse monsters die de brave Duitsers wouden beroven en vernietigen. De nazi’s zagen de Joden zelfs als bacteriën die hun bevolking ziek maakten. Door al deze propaganda en het intimideren van andere politieke partijen kwam ze in 1933 aan de macht. Hun eerste aanpassingen? Het inbinden van de vrijheid van meningsuiting en het verbieden van andere politieke partijen. Lekker ‘democratisch’, kuch.
Het startschot voor verschillende pesterijen was bij deze gegeven. Joden werden uitgescholden, belachelijk gemaakt, maar ook gemolesteerd en soms zelfs vermoord! De regering stelde de “Neurenberger wetten” op om ‘verder geweld te voorkomen’ in 1935. Dit hield heel wat antisemitische maatregelen in. De joden raakten hun burgerrechten kwijt en mochten niet meer trouwen met een Duitser. Op die manier woude ze voorkomen dat hun ‘zuivere’ Arische ras vervuild werd met Joods bloed.
Op 10 november 1938 was er de Kristallnacht. Joodse winkels en huizen werden vernield en de synagogen in brand gestoken. Bovendien werden er veel Joden ineengeslagen en gearresteerd. Het gevolg hiervan? De regering legde de Joodse gemeenschap een boete op van maar liefst 1 miljard Mark, omdat ze het ‘zelf gezocht hadden’.
2 Wat was de holocaust?
De regering vond dat er dringend een oplossing moest komen om deze onruststokers het land uit te krijgen. De vraag was natuurlijk: naar waar? Even werd er gespeeld met het idee om hen te dumpen in Siberië, waar ze dan langzaamaan zouden kunnen sterven. De temperaturen gaan er namelijk tot -70°C. De Duitsers waren er zeker van dat ze hier zeker niet zouden overleven en dus geen bedreiging meer konden vormen. Helaas voor de nazi’s bleek dit niet zo haalbaar. Bovendien koste het deporteren en opsluiten van Joden enorm veel geld en voedsel. Uitroeiing werd steeds vaker als de optimale oplossing gezien.
Maar hoe begin je nu aan zoiets? Eerst besloten de nazi’s Joden gewoon dood te schieten. Zelfs dit bleek te duur door het grote aantal kogels dat er nodig was. Bovendien was het erg emotioneel belastend voor degenen die de klus moesten uitvoeren.
Explosieven misschien? Nee, te veel moeite om de lichaamsdelen bijeen te rapen. Vergassing? Bingo. De eerste experimenten vonden plaats op zo’n 70 000 gehandicapten. Maar aangezien niemand zich gewillig laat vermoorden, vertelden de Duitsers hen allerlei smoesjes. Zo geloofden de eerste slachtoffers in Auschwitz dat ze zich konden inschrijven om zich te laten behandelen wanneer ze ziek waren. Niets was minder waar, aangezien de groep vergast werd.
Alsof het niet gruwelijker kon, besloten de Duitsers dat er nog een effectievere manier was. Na wat experimenten werd het nieuwste gas, Zyklon B, ingezet. Aanvankelijk werd dit gas gebruikt om de kleding van de gevangen te desinfecteren. Enkele Joden werden aangesteld om groepen mensen te vergassen en hun lichamen te verbranden. Niet enkel Joden vonden de dood hier, maar talrijke zigeuners, gehandicapten, homo’s, prostituees,… Iedereen die dus niet paste in het Arische ideaalbeeld!
De Endlösung was bij deze een feit. Dit alles vond plaats in de verschillende vernietigingskampen, zoals Auschwitz. Volgens de betrouwbaarste schattingen ligt het totaal aantal vermoorde Joden tussen de 5,29 en iets meer dan zes miljoen.
3 Wat was de rol van kampen zoals Auschwitz?
Wat veel mensen niet weten, is da Auschwitz een verzameling was van verschillende concentratie- en vernietigingskampen. Het verschil zit in het doel van het kamp. Terwijl vernietigingskampen puur draaiden rond het uitroeien van Joden, was dit niet het geval in een concentratiekamp. Hier werden Joden tewerkgesteld om allerlei projecten uit te voeren voor de Duitsers. Door ernstige ondervoeding, ziektes, gebrek aan hygiëne en mishandeling stierven veel mensen hier toch. Ze moesten letterlijk werken tot ze erbij neervielen.
Wanneer de Joden het kamp binnenwandelden, zagen ze de uitdrukking ‘Arbeit macht Frei’. Dit moest de indruk opwekken dat Auschwitz enkel een werkkamp was. Een pittig detail is dat de B van het woord ‘Arbeit’ op zijn kop lijkt te staan. Sommigen beweren dat dit gedaan werd door enkele Joodse gevangenen uit protest. Er zijn natuurlijk nog vele andere verklaringen, hoewel ik stiekem hoop dat deze de juiste is! In 2009 ontstond er trouwens heel wat ophef toen de spreuk gestolen werd. Het plaat werd drie dagen later teruggevonden in drie stukken. Dit is niet de enige diefstal in Auschwitz, een jaar geleden werd een ouder Joods koppel gearresteerd voor de diefstal van enkele lepels in het kamp (lepels waren erg belangrijk om te overleven leerde ik in het boek). Oog om oog, zullen ze gedacht hebben.
Het eerste transport naar Auschwitz vond plaats in 1940. Dertig Duitse criminelen arriveerden in het kamp en moesten samenwerken met zo’n 300 Joden om alles op te knappen. De criminelen kregen snel extra privileges en werden kapo’s, die opvielen door hun wreedheid. Dit is natuurlijk te verwachten. De Duisters stopten mensen die in een gevangenis hoorden, in een machtspositie. Dit gegeven komt ook later aan bod in het boek, wanneer Primo Levi omschrijft hoe de kapo’s hen behandelden.
Naar Auschwitz werden zo’n 1,3 miljoen mensen gedeporteerd. Velen stierven al in dit proces. De treinen werden enorm vol gestoken en er was geen water noch voedsel voorzien. Sommige Joden smeekten nazi’s om hen wat sneeuw te geven, dat ze konden laten smelten om te drinken. Volgend fragment over het aankomen in Auschwitz greep me heel erg aan. Het is geschreven door Otto Frank (de vader van Anne Frank).
“In de derde nacht staat de trein plotseling stil. Midden in de nacht, ongeveer om twee uur. Dan worden de deuren van de wagons opengemaakt. 'Aussteigen, schnell, schneller' schreeuwen de mannen in gestreepte pakken. De gevangenen moeten hun bagage in de trein achterlaten. Het zijn gevangenen van Auschwitz, die de taak hebben de mensen uit de aankomende treinen te halen. Op het perron lopen ook SS’ers rond met honden. Ze hebben zwepen in hun hand. Er staan felle schijnwerpers op het perron. De mannen moeten zich aan de ene kant opstellen, vrouwen aan de andere kant. Het is de laatste keer dat ik mijn vrouw en dochters zie.
SS-artsen beoordelen elke gevangene. Kinderen, ouden en zieken worden naar de ene kant gestuurd, de overige gevangenen naar de andere kant. Rosa de Winter-Levy over dat moment: 'Met een scherpe blik kijkt de officier ons aan, zegt niets, wijst alleen naar rechts.(...) Hen die de andere kant uitgingen, zoals oudere mensen, alle kinderen met hun moeders of begeleiders, hebben we nooit teruggezien, zij werden onmiddellijk naar de gaskamer gebracht.”
Het moet ongelooflijk emotioneel zwaar zijn om niet te weten wat er gaat gebeuren met je geliefde, je kinderen en jezelf! Natuurlijk gingen er al snel geruchten rond over de befaamde gaskamers, maar ik kan me voorstellen dat je blijft hopen op een betere toekomst. Al moet ik zeggen dat ik hier op terug moet komen na het lezen van ‘Is dit een mens?’. In tijden van pure ellende lijkt hoop namelijk héél veraf. Alles werd van hen afgenomen: kleding, foto’s, zelfs tanden die gevuld waren met goud werden uitgetrokken! Hun haar werd afgeschoren en ze kregen allemaal dezelfde kleding.
Een dag in het concentratiekamp duurde erg land. 6 dagen lang (op zondag konden de gevangenen zich wassen) werkten de gevangenen 11 uur per dag aan het bouwen van het kamp. Dit in de verschrikkelijkste omstandigheden: ze kregen enkel wat dunne kledingstukken (ook in de winter), werden geslagen, moesten snel doorwerken,… Hierdoor was het sterftecijfer onder de gevangenen erg hoog.
Het kamp werd niet enkel gebruikt voor het uitbuiten en vernietigen van gevangenen. Het was ook de thuisbasis van de beruchte Josef Mengele, ook wel ‘de engel des doods’ genoemd. Dit was de arts die allerlei experimenten uitvoerde op de gevangenen. Mengele experimenteerde vooral graag met tweelingen. Zo spoot hij het bloed van de ene tweeling (dat eerst in Berlijn onderzocht werd) in bij de andere. Ook injecteerde hij kleurstof in de ogen van kinderen, om te zien of hij de oogkleur hierdoor kon aanpassen. Mengele verwijderde ook allerlei ledematen en organen zonder verdoving, iets wat de slachtoffers vaak niet overleefden. In het kamp werd er ook onderzoek gedaan naar het steriliseren van Joodse vrouwen. Op die manier zouden er geen Joden meer geboren worden, wat voor hen een groot probleem zou oplossen. Toen het Rode Leger van de Russen het kamp naderde, kregen de nazi’s het bevel om zo veel mogelijk bewijsmateriaal te vernietigen. In november 1944 stopten ze met de vernietiging van Joden. De gevangen die aangesteld werden om de vergassingen en verbrandingen uit te voeren, ook wel gekend als het Sonderkommando, werden neergeschoten. De nazi’s zagen hen namelijk als getuigen, die te veel wisten. Deze Joden hadden al eerder geprobeerd om in opstand te komen. Op die manier vernietigden ze 1 van de gaskamers. De anderen werden opgeblazen door de Duitsers om alles te kunnen verdoezelen.
De nazi’s moesten er enkel nog voor zorgen dat de aanwezige Joden geëvacueerd werden. Ze lieten alle zieken achter en vertrokken op de befaamde dodenmarsen. De gevangenen werden namelijk te voet getransporteerd naar andere concentratiekampen dieper in Duitsland. Velen kwamen hierbij om het leven. Op 27 januari 1945 werd Auschwitz bereikt door het Rode Leger. Ze vonden 7500 uitgeputte zieken, 7000 kg vrouwenhaar en duizenden schoenen in een opslagplaats.
Een controversieel onderwerp is de ontkenning van de Holocaust . Er zijn namelijk heel wat mensen die de gebeurtenis in vraag stellen. Volgens hen werden er enkel mensen die stierven aan een natuurlijke dood in de ovens gegooid, om zo het verspreiden van ziektes tegen te gaan. Zelfs het feit dat er gasdichte deuren besteld werden, kon hen niet overtuigen van de aanwezigheid van gaskamers. Toch denk ik dat de bewijzen voor zich spreken: de mens is in staat tot gruwelijke dingen.
4 Hoe kon het zover komen?
Mijn grote vraag is nog steeds de volgende: “Hoe kan je als mens iemand anders zoveel leed aandoen?”. Uiteraard hadden Hitler en zijn partij heel wat trucjes achter de hand. Ze manipuleerden het Duitse volk om mee te gaan in hun gedachtengang. Er zijn verschillende verklaringen voor deze gruwelijkheden die elkaar in de hand werken.
De SS’ers die verschrikkelijke dingen deden in het kamp, waren eigenlijk gewone mensen zoals wij. Ze hadden een vrouw, kinderen,.. Ze geloofden dat wat ze deden, goed was voor hun vaderland. Dit noemen we de ethisering van hun daden. Er waren drie menselijke eigenschappen die hier een grote rol in speelden:
Fragmentatie
Dit kwam niet enkel voor bij de daders, maar ook bij de gevangenen. Bij fragmentatie splits je jezelf op in verschillende personen. De nazi’s waren brute beulen in het kamp, maar ook wel liefhebbende echtgenoten erbuiten. De gevangenen ervoeren een enorme pijn door de mishandelingen, maar een ander deel van hen kon het niets meer schelen. Voor ons lijkt dit misschien heel erg moeilijk, maar toch zijn wij ook hieraan schuldig; Ken je het gevoel wanneer je in Brussel rondloopt en een bedelaar op de grond ziet zitten? Het lijden van de mand raakt je, en toch loop je door. “Hij zou het geld toch maar uitgegeven hebben aan alcohol.”, spookt er door ons hoofd. Maar is dat ook zo? We geven onszelf dus een vals excuus om niet te moeten helpen, puur zelfbedrog.
Depersonalisatie
Dit is volgens mij de belangrijkste ‘reden’ waarom deze feiten konden gebeuren. Hitler beeldde de Joden af als verschrikkelijke wezens, bacteriën, beesten. Ze kregen allemaal hetzelfde teken (de Jodenster) om hen te herkennen. In kampen werden hun haren afgeschoren en hun bezittingen en naam weggenomen. Ze hadden geen identiteit meer.
Als Jood mocht je de bewakers niet in de ogen kijken. Wanneer een gevangene dit namelijk deed, bestond de kans dat de bewaker besefte dat hij een mens voor zich had staan. Dit komt ook voor in het boek ‘Is dit een mens?’ . Omdat de Joden zo gedepersonaliseerd werden begonnen ze zelf te twijfelen aan hun menselijkheid.
Machtswellust
Laatst zag ik de film ‘The experiment’. Enkele mensen werden opgesloten in een gevangenis. De helft moest een gevangene spelen, en de andere helft een bewaker. Naargelang te film vorderde, genoten de eens vriendelijke bewakers steeds meer van hun macht. Ze begonnen de gevangenen te vernederen en mishandelen, gewoon omdat ze het konden.
Dit gegeven kunnen we toepassen in de concentratiekampen. Denk maar even aan als die criminelen die plots lacht kregen over de Joden. Net als de bewakers genoten ze steeds meer van wat ze konden doen. In het boek komt dit ook voor. Primo begrijpt niet waarom de eens vriendelijke medegevangene transformeert in een brute kapo.
Zo zie je maar, onder de juiste omstandigheden (of net de verkeerde) is een mens is staat tot de ergste dingen.
Het boek
Nu ik een goed beeld heb op de achtergrond van de situatie, begin ik met veel plezier aan het boek. Eens bezig lijkt dit toch een hele opdracht! Hoewel het een dun boekjes is, bestaat zowat elke zin uit een hele alinea en is het taalgebruik zeker en vast gesofisticeerd te noemen!
De schrijver ga ik niet apart bespreken, aangezien heel het boek over zijn lijdensweg gaat. Primo Levi was namelijk een Joods-Italiaanse schrijver (met een opleiding als scheikundige) die Auschwitz overleefde. Hij schreef zijn bevindingen neer in het boek ‘Is dit een mens.’. Primo werd op 13 december 1943 overgebracht naar het kamp en overleefde als 1 van de 5 enigen van de groep van 650 Italianen waarmee hij aankwam.
De manier waarop Primo zijn leven in het kamp omschrijft kun je op zijn minst indrukwekkend noemen. Doorheen het boek uit stelt hij zich de vraag: “Zijn dit wel mensen?”. Dit zowel naar de gruwelijke bewakers, die lijken te genieten van het kwaad dat ze doen, als naar de gevangenen. De Muselmann lijken namelijk alles behalve mensen. Dit waren degenen die door honger verteerd werden. Ze gaven niets meer om alle vernederingen en mishandelingen. Ze waren gewoon leeg vanbinnen, als wandelende doden. In zijn boek beschrijft Primo het gevoel:
'Wie doodt, is een mens, wie onrecht doet of lijdt, is een mens; geen mens is hij die elk gevoel van grenzen verloren heeft en zijn bed deelt met een lijk. Wie heeft afgewacht tot zijn bedgenoot klaar was met sterven om hem een stuk brood af te nemen, is, ook al heeft hij daar geen schuld aan, verder verwijderd van het model van een de denkende mens dan de primitiefste Pygmee of de gruwelijkste sadist.'
Wanneer Primo een stuk van een bekend lied niet meer weet, wordt hij erg emotioneel. Is ook hij dan een Muselmann aan het worden?
Hij vertelde ook over de dagelijkse sleur van het kamp. Elke dag keihard werken en het uitkijken naar dat kleine stukje brood, of een kom soep. De omstandigheden waarin ze zich bevonden waren schrijnend. Alle verschillende nationaliteiten waren terug te vinden in de kampen, wat zorgde voor moeilijkheden op taalgebied. Bovendien zijn er gevangenen die stelen en verraden, waarvoor je extra op je hoede moest zijn. Wanneer ze namelijk je lepel of hemd stelen tijdens het douchen, moest je een nieuw kopen. Hier moest je dan weer een deel van je eten voor afstaan, wat voor de gevangenen hun meest kostbare bezit was.
Primo overleefde toevallig zijn aanwezigheid in het kamp. Hij bleek erg nuttig voor de nazi’s door zijn scheikundige opleiding. Door een ziekte belandt hij in het ziekenhuis en moet hij niet deelnemen aan de dodenmars. In dat ziekenhuis stierven na de bevrijding nog 700 van de 800 gevangenen.
De hele gebeurtenis liet een enorme indruk achter op Primo en hij besloot om alles neer te schrijven in dit prachtige boek dat ongetwijfeld kippenvel veroorzaken kan bij de lezers.
In de klas
Het heeft absoluut geen nut om heel de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en de holocaust uit te leggen aan een BSO-klas. Ze zullen hier namelijk bitter weinig van meenemen in hun verdere leven. Wat wél belangrijk is, is om hen duidelijk te maken wat er gebeurd is en waar racisme toe kan lijden. Hoewel de holocaust jaren geleden is, worden zijn nog steeds dagelijks geconfronteerd met uitsluiting door een verschillend geloof, een andere huidskleur,… Ik zou een getuige laten langskomen in de klas, om te laten vertellen wat er gebeurd is in het kamp. De leerlingen krijgen op voorhand een achtergrondschets en stellen vragen op voor de getuige. Ik ben ervan overtuigd dat het een leerrijke ervaring zal worden voorde leerlingen.
Een voorbeeld kan je terugvinden in het volgend artikel:
Bronnen:
http://history1900s.about.com/od/holocaust/a/holocaustfacts.htm
http://socyberty.com/history/famous-holocaust-survivors/
Geen opmerkingen:
Een reactie posten